Blog Amma Asante: bijna te laat

De overheid koppelde zo persoonsgegevens van burgers aan elkaar om verschillende vormen van fraude, misbruik en overtredingen op te sporen. 

SyRi is vooral toegepast in achterstandswijken en wijken waar mensen met een niet-westerse achtergrond wonen, wat discriminatie in de hand werkte.

Het gaat om een koppeling van gegevens over arbeid, boetes en sancties, belastingen, roerende en onroerende zaken, handels, huisvesting, identificatie, inburgering, naleving, onderwijs, pensioen, re-integratie, schuldenlast, uitkeringen, toeslagen en subsidies, vergunningen en ontheffingen. Er zijn bijna geen persoonsgegevens te bedenken die onder de SyRI-wet niet gebruikt mogen worden.

Gemeenten, UWV (regelt onder meer Wia, WW ), de Sociale Verzekeringsbank (voor de AOW en de kinderbijslag), de Inspectie SZW (voorheen de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst) en de Belastingdienst zijn de instanties die een verzoek om een risicoanalyse konden doen. Dat gebeurde wanneer twee of meer van deze organisaties een samenwerkingsverband sloten.

Sinds SyRI in 2014 in gebruik werd genomen, is er geen enkel geval van fraude mee opgespoord, ontdekte de Volkskrant afgelopen juni. Een coalitie van acht burgerrechten- en privacyorganisaties (waaronder het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten (NJCM), het Platform Bescherming Burgerrechten, FNV en de Landelijke Cliëntenraad) heeft de Nederlandse Staat aangeklaagd omdat we vonden dat SyRI fundamentele mensenrechten schendt. Op 5 februari 2020 stelde de rechtbank in Den Haag ons in het gelijk: Syri doet een buitenproportionele inbreuk deed op het privé-leven en is in strijd was met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. SyRI was in strijd met het artikel 8 lid 2 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en maakte een grote inbreuk op het privéleven van alle burgers, waartegen zij zich niet kunnen verweren. Daarbij komt dat SyRI niet transparant is en niet controleerbaar. Inmiddels weten we dat de overheid een nieuwe poging onderneemt die veel verder gaat. De overheid blijft wetgeving ontwikkelen die op wantrouwen gestoeld is.

In 1940 presenteerde Jan Koopmans het pamflet ‘Bijna te laat’ om te waarschuwen voor jodenvervolging. Hij deed hierbij een beroep op het geweten, menselijk gevoel en barmhartigheid van mensen vanuit de overtuiging dat alle mensen gelijk zijn en beschermd moeten worden wanneer zij in gevaar zijn. Daarbinnen is geen ruimte voor anti-semitisme. De Tweede Wereldoorlog, de Holocaust, de massale vervolging en vernieting van Joden, Roma, Sinti en een ieder die in de ogen van de nazi’s inferieur was en het leed dat tot op de dag van vandaag zichtbaar en voelbaar is, laten zich niet gemakkelijk vergelijken. Daarom is voorzichtigheid geboden met het trekken van parallellen met onze huidige samenleving. De woorden van Koopmans kunnen ons anno 2020 wel degelijk inspireren om het juiste te doen wanneer we zien dat onze anderen of ze nu op ons lijken of niet oneerlijk en onrechtvaardig bejegend worden door hun eigen overheid. SyRiu dus.

Zijn we daarvoor individueel verantwoordelijk of is een collectief verzet tegen het manipulatief gebruik van Big Data nodig? Mijn antwoord is ja. Ja, je kan er wat aan doen. 

De toepassing van algoritmen is een bedreiging van onze vrijheid en humaniteit. Cathy O’Neil, auteur van het boek Weapons of Math Destruction, stelt dat Big data ongelijkheid doet toenemen en een bedreiging vormt voor onze democratie. Veel mensen lijden hieronder en worden kansen ontnomen. Bijvoorbeeld de zwarte student uit een arm gezin en achterstandswijk die geen lening krijgt van de bank voor zijn studie vanwege het model dat banken gebruiken om zijn leningaanvraag te beoordelen: zijn postcode is leidend. Het gaat dus verder dan privacy alleen.

Hoe kunnen we, zoals Koopmans probeerde, iets onzichtbaars zichtbaar maken? Hoe maken we zichtbaar dat de toepassing van big data ongelijkheid in de hand werkt? Door te onderzoeken, te publiceren, er over te praten. Door het vergroten van bewustzijn en creëren van maatschappelijke verontwaardiging. Daarvoor is lef nodig. Immers de meeste mensen zien het gevaar niet. Sterker nog, misschien vinden ze ook wel dat uitkeringsgerechtigden in achterstandswijken misbruik maken van sociale voorzieningen. Vinden ze dat de overheid terecht hen in de gaten houdt?

Ik geloof toch dat de meeste mensen deugen. Ik geloof dat de meeste mensen fel tegenstander zijn van ongelijkheid, racisme, discriminatie, antisemitisme enzovoorts. We moeten ze soms alleen informeren en bewust maken door een krachtig tegengeluid te laten horen.

Ik heb de diepgewortelde overtuiging dat alle mensen gelijk zijn en recht hebben op een menswaardige en gelijkwaardige behandeling. Dat is zo iets universeels daar kan toch niemand tegen zijn. En, net als Koopmans, geloof ik dat we de verantwoordelijkheid hebben om naar elkaar om te zien om elkaar te beschermen. Voor elkaar op te komen. Te spreken voor elkaar als we zien dat de ander in de verdrukking zit. Ik heb de keuze gemaakt om de waarheid die in ons allen huist niet te verdringen maar elke dag in de ogen te kijken.

Hoe doe je zoiets? Ik heb daar geen recept voor. Niet te veel nadenken over de risico’s of het gevaar. Ik doe dat niet alleen, maar altijd samen met anderen. Omdat je samen sterker staat. Samen weet je meer. Samen kan je meer. Ik doe het bijvoorbaat samen met de mensen om wie het gaat. Omdat niets mooier is dan de stem te horen van mensen die onderdrukt worden. Mensen wiens stem we eigenlijk niet mogen horen. Hen horen spreken aan de tafels van de onderdrukkers, naast hen te zitten, voor hen, achter hen en naast hen te gaan staan is het mooiste wat er is. Omdat zij zich dan verzekerd voelen van steun. De waarheid huist in ons allen. Omdat we allen een hart hebben.

Amma Asante

LCR-voorzitter